Zaćma u dzieci – czy jest w ogóle możliwa?

25 lipca 2022

Zaćmę zazwyczaj utożsamia się z chorobą związaną z wiekiem, występującą u osób po 60. roku życia (jest to tzw. zaćma starcza). Tymczasem katarakta może dotyczyć również dzieci – mowa wówczas o zaćmie wrodzonej, której przyczyny są najczęściej związane z zakażeniami, do których doszło w życiu płodowym oraz z chorobami genetycznymi dziecka. Dowiedz się, jakie są objawy zaćmy dziecięcej i jak przebiega jej leczenie.

Zaćma u dziecka

Zaćma (katarakta) obok wad refrakcji należy do najczęściej występujących problemów okulistycznych na świecie. Szacuje się, że odpowiada za ponad 30% przypadków upośledzenia widzenia. Choć najczęściej kojarzy się z chorobą występującą u seniorów, może ona dotyczyć także najmłodszych pacjentów – jej podłoże może być zarówno degeneracyjne (zaćma nabyta), jak i wrodzone. W przebiegu katarakty dochodzi do zmętnienia soczewki, czyli struktury znajdującej się w przedniej części gałki ocznej odpowiadającej za skupianie światła na siatkówce i umożliwianie akomodacji. Podstawową metodą leczenia jest operacyjne leczenie zaćmy.

Zaćma jest jedną z najczęstszych przyczyn ślepoty u dzieci spowodowanej chorobami oka. Jednak jeżeli jest odpowiednio wcześnie wykryta, możliwe jest uzyskanie dobrej ostrości wzroku i widzenia obuocznego. Nieleczona prowadzi natomiast do znacznego niedowidzenia, zeza towarzyszącego i oczopląsu, a nawet do zmniejszenia liczby neuronów w ciałach kolankowatych bocznych i w korze wzrokowej.

Wyróżnia się kilka rodzajów zaćmy wrodzonej – w zależności od lokalizacji zmian w soczewce oka:

• jądrową i całkowitą,
• błoniastą,
• torebkową przednią i tylną,
• biegunową przednia i tylną.

Przyczyny zaćmy u dzieci

Przyczyny zaćmy wrodzonej u dzieci mogą być różne – mogą być to zarówno czynniki egzogenne, jak i endogenne (genetyczne). W pierwszej grupie znajdują się przede wszystkim zakażenia wewnątrzmaciczne (np. zakażenie pierwotniakiem Toksoplazma gondii i Toxocaracanis, a także wirusem opryszczki, świnki, różyczki), narażenie na leki przyjmowane przez matkę, takie jak sulfonamidy czy kortykosterydy oraz na promieniowanie jonizujące.

Do przyczyn endogennych zaćmy u dzieci należą wrodzone schorzenia metaboliczne. Wśród nich znajdują się:

• Galaktozemia – to choroba uwarunkowana genetycznie, związana z niedoborem galaktokinazy, enzymu odpowiedzialnego za prawidłową przemianę galaktozy w glukozę. Z tego powodu galaktoza i galaktitol, czyli produkt jej przemiany, gromadzą się m.in. w soczewce, powodując jej zmętnienie.
• Hipokalcemia – to zbyt niskie stężenie wapnia we krwi. Stan ten może być spowodowany m.in. niedoborem parathormonu – hormonu wydzielanego przez przytarczyce. Niedobór wapnia i nadmiar fosforu powodują powstanie zwapnień w tkankach poza układem kostnym, w tym w soczewkach oczu.
• Choroba Wilsona (zwyrodnienie wątrobowo-soczewkowate) – schorzenie to polega na nadmiernym odkładaniu się miedzi w organizmie, głównie w wątrobie, nerkach i rogówce. Wówczas charakterystyczny dla tej choroby pierścień Kaysera-Fleischera u podstawy rogówki może współistnieć z zaćmą u dziecka.
• Choroba Fabry’ego – w przebiegu tej choroby dochodzi do odkładania się substancji tłuszczowej o nazwie globotriaozyloceramid (GL-30) w ścianach naczyń krwionośnych i innych tkankach. Powoduje ona również drobnoziarniste zmętnienia soczewki, znane jako zaćma Fabry’ego.

Zaćma u dzieci – objawy

Zaćma u dzieci bywa trudna do zdiagnozowania, zwłaszcza, jeśli objawy nie są mocno nasilone. Jednym z najczęściej występujących symptomów, który zauważają rodzice jest biała źrenica (leucocoria). Podczas oświetlania oka można zauważyć biały refleks źreniczny (w zdrowym oku ma on kolor czerwony) – objaw ten może być oznaką wielu chorób narządu wzroku, w tym m.in. zaćmy wrodzonej.

Innym sygnałem, który powinien zaniepokoić opiekunów jest odruch palcowo-oczny Franceschettiego, który polega częstym pocieraniu i uciskaniu przez dziecko gałek ocznych piąstkami lub kciukami. W przypadku obustronnej zaćmy całkowitej może pojawić się również oczopląs, a u dzieci z zaćmą jednooczną – zez.

Leczenie zaćmy dziecięcej

Podstawową metodą leczenia zaćmy u dzieci jest zabieg polegający na wszczepieniu sztucznej soczewki wewnątrzgałkowej (nie zawsze jest on jednak konieczny, zwłaszcza w przypadku zaćmy częściowej jego przeprowadzenie może nie być zasadne). Intensywny wzrost gałki ocznej w pierwszych latach życia oraz szybko zmieniająca się akomodacja oka sprawiają, że zabieg usunięcia zaćmy u dzieci i dobranie właściwej soczewki są trudniejsze technicznie niż w przypadku osób dorosłych. Szybkie wykonanie operacji jest konieczne przede wszystkim w sytuacji obustronnego występowania zaćmy rozwijającej się w części centralnej soczewki.

Drugim rodzajem leczenia zaćmy wrodzonej u dzieci jest stosowanie gazoprzepuszczalnych soczewek kontaktowych (zabieg przeprowadza się w późniejszym okresie). Są one sztywne i tym samym charakteryzują się dużą stabilnością kształtu. Integralnym etapem leczenia zaćmy dziecięcej jest również rehabilitacja wzroku trwająca minimum kilka lat.