Które leki mogą uszkadzać wzrok?

4 listopada 2022

Określone grupy leków mogą mieć niekorzystny wpływ na narząd wzroku. Wśród tych preparatów znajdują się m.in. niesteroidowe leki przeciwzapalne, glikokortykosteroidy, leki sercowo-naczyniowe, antykoncepcja hormonalna, leki stosowane w leczeniu nowotworów czy też antybiotyki. Zazwyczaj działania niepożądane ustępują po ich odstawieniu, jednak niekiedy zmiany te są trwałe. Dowiedz się, jakie substancje lecznicze mogą uszkadzać wzrok?

Polekowe uszkodzenia wzroku – co to jest?

Zarówno leki o działaniu ogólnym, jak i miejscowym, mogą być przyczyną uszkodzenia narządu wzroku. Takie skutki uboczne substancji leczniczych mogą być odwracalne bądź nieodwracalne (wszystko zależy od tego, jakie dokładnie tkanki uległy uszkodzeniu oraz w jakim stopniu) i mogą dotyczyć różnych elementów narządu wzroku. Polekowe uszkodzenia wzroku są rzadko opisywane w literaturze. Wyjątek stanowi zespół suchego oka, który występuje dość często, objawia się on przede wszystkim: pieczeniem i suchością oczu, przekrwieniem, występowaniem wydzieliny surowiczej w worku spojówkowym.

Oczami odbieramy ok. 80% wszystkich informacji o otoczeniu, w ich interpretacji bierze udział aż 10% kory mózgowej. Oko jest czułym narządem, jest swoistym „rezerwuarem” dla rozmaitych substancji, stąd stosunkowo często dochodzi do jego uszkodzeń. Podstawą diagnostyki polekowego uszkodzenia wzroku jest szczegółowy wywiad przeprowadzony z pacjentem przez lekarza. Czujność powinny wzbudzić zwłaszcza te objawy związane ze wzrokiem, których przyczyna nie jest jasna.

Jakie leki mogą prowadzić do uszkodzenia narządu wzroku?

1. Niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ)

NLPZ to grupa leków, która posiada działanie przeciwbólowe, przeciwzapalne, przeciwgorączkowe oraz przeciwzakrzepowe. Dokładny mechanizm działania niesteroidowych leków przeciwzapalnych jest związany głównie z hamowaniem syntezy prostaglandyn (cyklooksygenazy), pośredniczących w rozwoju stanu zapalnego. Substancje te mogą wywoływać szereg działań niepożądanych, w tym m.in. zaburzenia widzenia. Zaobserwowano je podczas stosowania ibuprofenu (pogorszenie ostrości wzroku, dyschromatopsje oraz mroczki w polu widzenia) oraz indometacyny (punkcikowate odkładanie się złogów w nabłonku rogówki, zmiany barwnikowe w plamce).

2. Kortykosteroidy (glikokortykosteroidy)

Leki te posiadają właściwości przeciwzapalne i immunosupresyjne. Odgrywają ważną rolę w leczeniu wielu chorób, w tym w miejscowym leczeniu stanów zapalnych po zabiegach w chirurgii okulistycznej. Ich stosowanie jest związane ze znaczną liczbą powikłań, wówczas może dochodzić do podwyższenia ciśnienia śródgałkowego – są to tzw. posteroidowe zwyżki ciśnienia śródgałkowego. W literaturze opisano przypadki zaćmy podtorebkowej tylnej po terapii steroidami prowadzącej do pogarszania się ostrości widzenia.

3.Leki sercowo-naczyniowe

Amiodaron – mechanizm jego działania jest związany przede wszystkim z hamowaniem kanałów potasowych. Stosuje się go w zaburzeniach rytmu serca oraz w chorobie niedokrwiennej. Jednym z działań niepożądanych amiodaronu są zmiany w obrębie rogówki oka. Są one zazwyczaj niezauważane przez chorych (nie wywołują objawów w postaci pogorszenia widzenia) i mijają po zakończeniu leczenia. Niektórzy pacjenci mogą skarżyć się też na suchość oka, światłowstręt czy pieczenie.

Beta-blokery (antagoniści receptorów ß, ß-adrenolityki) – jest to grupa leków, które blokują receptory adrenergiczne ß1 (głównie w mięśniu sercowym) oraz ß2 (w naczyniach krwionośnych i oskrzelach). Wskazania do ich stosowania obejmują m.in. chorobę niedokrwienną serca, nadciśnienie tętnicze, zaburzenia rytmu serca. Istnieją prace badawcze, które donoszą o występowaniu zespołu suchego oka oraz zmniejszonym wydzielaniu łez w trakcie leczenia ß-blokerami.

Glikozydy nasercowe – to preparaty, których działanie polega na zwiększeniu siły skurczu mięśnia sercowego przy jednoczesnym obniżeniu częstości akcji serca. U pacjentów w trakcie leczenia tymi preparatami mogą wystąpić m.in. światłowstręt, zapalenie spojówek, zaburzenia źreniczne, a także zaburzenia widzenia barw czy wrażenia błysków przed oczami.

Antykoagulanty – preparaty przeciwzakrzepowe hamują krzepnięcie krwi. Wskazaniami do ich stosowania są przede wszystkim: profilaktyka i leczenie zakrzepicy żylnej, w tym zatorowości płucnej, migotanie przedsionków oraz stan po zawale serca. Długotrwałe ich przyjmowanie może wiązać się z wylewami podspojówkowym oraz wylewami do siatkówki.

4.Doustne preparaty antykoncepcyjne

Badania wskazują, że stosowanie tabletek antykoncepcyjnych zwiększa ryzyko wystąpienia zakrzepicy. Wzmożona skłonność do tworzenia się zakrzepów dotyczy również naczyń siatkówki – choć tego typu powikłania występują bardzo rzadko. Inne możliwe skutki uboczne to m.in.: zapalenie nerwu wzrokowego, zapalenie plamki, zapalenie okołonaczyniowe z wylewami krwi do ciała szklistego, zaćma.

5. Leki antybakteryjne

Leki przeciwgruźlicze, takie jak: etambutol, izoniazyd, treptomycyna czy rifampicyna, mogą mieć toksyczny wpływ na narząd wzroku. Wśród powikłań pojawiających się w trakcie ich stosowania wstępują np.: ubytki w polu widzenia, pogorszenie ostrości wzroku, przekrwienie spojówek, oczopląs, porażenie mięśni zewnętrznych oczu, zaburzenia widzenia barwnego, a także zapalenie i zanik nerwu wzrokowego. Również inne antybiotyki mogą uszkadzać wzrok. Peniciliny mogą powodować alergiczne odczyny w obrębie spojówek i powiek, rzadziej może dojść do polekowego zapalenia nerwu wzrokowego.

6. Leki przeciwnowotworowe

Tamoksyfen (niesteroidowy związek o działaniu antyestrogenowym, stosowany w leczeniu raka piersi) może przyczyniać się do powstawania złogów rogówkowych oraz zmian w siatkówce – mogą być one umiejscowione powierzchownie lub wewnątrzsiatkówkowo (drugie z wymienionych są powodem pogorszenia widzenia). Z kolei fluorouracyl (znajdujący zastosowanie w terapii raka piersi, jelita grubego, odbytnicy, żołądka oraz trzustki) może powodować np. zapalenie spojówek, światłowstręt czy obrzęk powięzi i okostnej oczodołu.

7. Leki neuropsychotropowe

Zaburzenia widzenia pojawiające się podczas leczenia lekami przeciwdepresyjnymi, psychotropowymi, przeciwparkinsonowymi czy przeciwdrgawkowymi mogą mieć różne przyczyny. Mogą być jednymi z niespecyficznych objawów choroby, lecz mogą również być spowodowane przyjmowaniem owych preparatów. Objawami uszkodzenia narządu wzroku mogą być m.in. porażenie mięśni oka, porażenie akomodacji, upośledzenie widzenia zmierzchowego (błyski w oku po zmroku), problemy z widzeniem barw czy halucynacje wzrokowe – tego typu działania niepożądane są jednak bardzo rzadkie. Pacjenci przyjmujący leki stosowane w leczeniu zaburzeń psychicznych oraz depresji częściej doświadczają natomiast symptomów zespołu suchego oka.